DÜZENLEMENİN AMACI NEDİR?

Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu Teklifi'nin kabul edilen maddelerine göre, çarşı ve mahalle bekçisi olarak istihdam edileceklerde aranan şartlara, çarşı ve mahalle bekçilerinin atama ve adaylık süreçlerine, görev ve yetkileri ile çalışma şekillerine ilişkin esasların düzenlenmesi amaçlanıyor.

BEKÇİLERİN GÖREV VE YETKİLERİ NELERDİR?

Teklife göre, genel kolluk kuvvetlerine yardımcı olmak üzere emniyet ve jandarma teşkilatları bünyesinde silahlı bir kolluk olarak çarşı ve mahalle bekçileri istihdam edilecek.

Emniyet ve jandarma teşkilatlarında istihdam edilen çarşı ve mahalle bekçilerinin amirleri meslek hiyerarşileri içinde tespit edilecek.

Çarşı ve mahalle bekçisi olarak istihdam edileceklerde Devlet Memurları Kanunu'nda sayılan genel şartlar ile İçişleri Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikle belirlenen eğitim, yaş, sağlık ve fiziki yeterlilik gibi özel şartların bulunması gerekecek.

Çarşı ve mahalle bekçisi olarak istihdam edilmek için İçişleri Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikte belirlenen usul ve esaslara göre yapılacak giriş sınavında başarılı olmak şartı aranacak.

Düzenlemeye göre, sınavlarda başarılı olan, görevini yapmaya engel teşkil edecek bir hastalık veya engeli bulunmadığı sağlık kurulu raporuyla tespit edilenler emniyet veya jandarma teşkilatlarına İçişleri Bakanının onayıyla aday memur olarak atanacak.

Çarşı ve mahalle bekçilerinin adaylık süresi 1 yıldan az 2 yıldan fazla olamayacak. Adaylık süresi içinde verilen temel ve hazırlayıcı eğitimlerde başarılı olanların asaleten atamaları yapılacak.

Adaylık süresi içinde temel ve hazırlayıcı eğitim devrelerinin her birinde başarısız olanlarla adaylık süresi içinde hal ve hareketlerinde memuriyetle bağdaşmayacak durumları, göreve devamsızlıkları tespit edilenlerin, aylıktan kesme veya kademe ilerlemesinin durdurulması cezası almış olanların memuriyetle ilişikleri İçişleri Bakanının onayıyla kesilecek.

ONAYLANAN 9 MADDE NELER?

1.      HALKIN İSTİRAHAT VE SAĞLIĞINI SAĞLAYACAK

Çarşı ve mahalle bekçileri, görevli oldukları mülki sınırlar içinde halkın istirahat, sağlık ve selametini sağlayacak.

Bekçiler, yolda hastalanan, kazaya uğrayan, düşüp kalan ve genel durumu itibarıyla yardıma muhtaç olanlara yardım edecek, yardıma ihtiyaç duyduğu değerlendirilen, şiddet mağduru veya şiddete, istismara uğrama riski taşıyan kadın ve çocukları, kimsesizleri, engellileri ve acizleri en yakın genel kolluk birimlerine teslim edecek.

Bir semt, yer, yol veya sokak sormak için başvuranlara gerekli bilgiyi verecek olan bekçiler, doğum, ölüm, hastalık, kaza, yangın veya afet gibi önemli, acele haller sebebiyle, yapılacak yardım isteklerinden gücü dahilinde olanları öncelikle yerine getirecek.

Büyük tehlike arz eden yangın ve su baskını gibi afetlerde mahalle sakinlerini derhal uyarmakla görevli olan bekçiler, toplum sağlığını ve güvenliğini tehdit eden bir hayvana rastlanıldığında verebileceği zararları engellemek için kişileri alandan uzaklaştıracak, ilgili genel kolluk ve belediyeyi durumdan haberdar edecek.

2.      DEVRİYE HİZMETİ YÜRÜTECEK

Çarşı ve mahalle bekçileri; görev saatleri içinde görevlendirildikleri bölgede devriye hizmeti yürütecek, görev bölgeleri içinde bulunan konut, iş yeri ve araçlar gibi malların korunmasında sahipleri tarafından noksan alınan tedbirleri tamamlattıracak, şüpheli durum veya kişileri bağlı bulundukları genel kolluk birimlerine bildirecek, kamu düzenini bozacak mahiyetteki gösteri, yürüyüş ve karışıklıkların önlenmesi amacıyla genel kolluk kuvvetleri gelinceye kadar önleyici tedbirleri alacak.

Uyuşturucu madde imal edildiği, satıldığı veya kullanıldığından, kumar oynandığından ya da fuhuş yapıldığından şüphe edilen yerleri bağlı bulundukları genel kolluk birimlerine bildirecek bekçiler, halkın sükun ve istirahatini bozanları ve başkalarını rahatsız edenleri engelleyecek, sokak, geçit ve meydanları tıkayarak trafiğe mani olan taşıtları ve diğer engelleri kaldırılmasını sağlayacak.

Çarşı ve mahalle bekçileri, görev bölgesi ve çalışma saatleri ile sınırlı olmak kaydıyla kişileri ve araçları; bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemek, suç işlendikten sonra kaçan faillerin yakalanmasını sağlamak, işlenen suç veya kabahatlerin faillerinin kimliklerini tespit etmek, hakkında yakalama emri ya da zorla getirme kararı verilmiş olan kişileri tespit etmek, kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek amacıyla durdurabilecek.

3.      DURDURMA İÇİN MAKUL NEDEN

Durdurma yetkisinin kullanılabilmesi için makul bir sebebin bulunması gerekecek. Süreklilik arz edecek, fiili durum ve keyfilik oluşturacak şekilde durdurma işlemi yapılamayacak.

Çarşı ve mahalle bekçisi, görevini yerine getirirken kendisinin çarşı ve mahalle bekçisi olduğunu belirleyen belgeyi gösterdikten sonra, durdurduğu kişiye durdurma sebebini bildirecek, durdurma sebebine ilişkin sorular sorabilecek, kimliğini veya bulundurulması gerekli diğer belgelerin ibraz edilmesini isteyebilecek.

Bu kişilere kimliğini ispatlamada gerekli kolaylık gösterilecek. Belgesinin bulunmaması, açıklamada bulunmaktan kaçınması veya gerçeğe aykırı beyanda bulunması dolayısıyla ya da sair surette kimliği belirlenemeyen kişi tutularak durumdan derhal genel kolluk görevlileri haberdar edilecek.

Durdurma süresi, durdurma sebebine esas teşkil eden işlemin gerçekleştirilmesi için ihtiyaç duyulan makul süreden fazla olamayacak. Durdurma sebebinin ortadan kalkmasıyla kişilerin ve araçların ayrılmalarına izin verilecek.

Bekçiler, durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah veya tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı halinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik el ile dıştan kontrol dahil gerekli tedbirleri alabilecek. Bu amaçla kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılması veya aracın, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılması istenemeyecek.

4.      ZOR VE SİLAH KULLANMA YETKİSİ

Çarşı ve mahalle bekçileri, suç işlenirken veya işlendikten sonra, henüz izleri meydandayken; şüphelileri yakalamak, yakaladıkları şüphelilerin kendilerine veya başkalarına zarar vermelerini engelleyici tedbirleri almak, suç delillerinin kaybolmaması veya bozulmaması için gerekli muhafaza tedbirlerini almak, varsa olayın tanıklarının kimlik ve adres bilgilerini tespit ederek genel kolluk birimlerine bildirmekle görevli ve yetkili olacak.

Bekçiler, haklarında tutuklama veya yakalama kararı çıkarılmış kişileri gördükleri takdirde yakalayacak ve bağlı bulunduğu genel kolluk kuvvetlerine teslim edecek.

Çarşı ve mahalle bekçileri, zor ve silah kullanma yetkisine sahip olacak.

5.      GÖRÜŞMELERDEN NOTLAR

İçişleri Bakan Yardımcısı Muhterem İnce, milletvekillerinin teklife ilişkin eleştirilerini yanıtladı.

Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu'ndaki "Çarşı ve mahalle bekçi teşkilatı, en büyük mülkiye amirinin emrinde, genel zabıtaya yardımcı, silahlı bir kuruluştur." hükmünü hatırlatan İnce, yeni düzenlemeye göre "çarşı ve mahalle bekçilerinin, emniyet ve jandarmaya bağlı bir kolluk birimi" olarak tanımlandığına dikkati çekti.

İnce, "Kuruluştur.' dersek ayrı bir teşkilatı savunmuş oluruz ama 'Kolluğun altında, ona yardımcı birimdir.' dersek, Emniyet ve Jandarma Teşkilatı'na yardımcı olmak üzere oluşturulan bekçiler sınıfı olacaktır. Amiri de hiyerarşik açıdan birinin emniyet, diğerinin jandarma olacak. Olay bundan ibaret." dedi.

Teklifle, çarşı ve mahalle bekçilerinin sorumluluk alanlarıyla ilgili düzenleme yapıldığını belirten İnce, "Teklifte köylerle, belediyelerle, büyükşehirlerle bir idari ayrım söz konusu değil. Türkiye'de emniyetin sorumlu olduğu bir alan var, jandarmanın sorumlu olduğu bir alan var. İkisinin uhdesinde, ihtiyaç olduğunda çalıştırılmak üzere bekçiler tayin ediliyor. Görev alanları belli bir anlayış içinde çalışacaklar." diye konuştu.

Çarşı ve mahalle bekçilerine ilişkin 30 bin kadro bulunduğu bilgisini paylaşan İnce, "Şu anda 21 bin 300 civarında doldurulmuş kadro, 8 bin civarında da sınava giren ama atanmayan çarşı ve mahalle bekçisi var. Hepsi bu zaten." ifadelerini kullandı.

CHP Kahramanmaraş Milletvekili Ali Öztunç'un, Plan ve Bütçe Komisyonunda "İçişleri Bakanı olarak bugün için 'Bizim bakanlığımızda herhangi bir tarikat yoktur, herhangi bir cemaat yoktur.' diyebilir misiniz?" sorusuna İçişleri Bakanı Süleyman Soylu'nun, "Bir tane göstersinler, bakanlığı bırakacağım. Bakın, kurumlarımızı yıpratmayalım, beni yıpratın." dediğini anımsatan İnce, "Bu şekilde bir tespit gösterin ben de istifa edeceğim. Çünkü hakikaten böyle bir şey yok." ifadelerini kullandı.

KOMİSYONDA GERGİNLİK YAŞANDI

Komisyonda kabul edilen önergeyle, çarşı ve mahalle bekçilerinin "durdurma ve kimlik sorma" yetkisini içeren madde teklif metninden çıkarılarak, gerekçesi yeniden düzenlenerek tekrar eklendi.

İçişleri Komisyonu Başkanı Celalettin Güvenç, kanun teklifinin gerekçesindeki "sıvazlama" kelimesinin kendilerini ve muhalefeti rahatsız ettiğini vurguladı.

Teklif metninden çıkarılması istenen "sıvazlama" kelimesinin, madde metninde yer almadığı için bir sorunla karşı karşıya olduklarını belirten Güvenç, "Bunun üzerine yasama uzmanlarıyla yaptığımız görüşmede, 'Bir önergeyle madde çıkarılır. Madde çıkarıldığı için gerekçe de çıkarılır. Madde, küçük bir müdahaleyle yeniden önerilir.' denildi. Bunu muhalefetle iş birliğiyle yapalım istedim ancak bu konuda bir mutabakat sağlanamadı. Çoğunluk, 'Bu, yarına kalırsa muhalefet gereksiz yere 'Madde çekildi. Polemik oldu, gereksiz gündem oluşur. Biraz daha yorulalım ama işimizi yapıp gidelim.' diyor. Ben de saygı duyuyorum." değerlendirmesini yaptı.

"SIVAZLAMA" GEREKÇEDEN ÇIKARILDI

Daha sonra AK Parti ve MHP'nin kabul edilen önergesiyle, çarşı ve mahalle bekçilerinin "durdurma ve kimlik sorma" yetkisini içeren madde, gerekçesi yeniden düzenlenerek teklife eklendi.

Değişiklik yapılmadan yeniden ihdas edilen maddenin gerekçesinden, "Durdurulan kişi üzerinde, giysilerinden herhangi birisi çıkarılmaksızın, elle, yüzeysel olarak, yoklama biçiminde bir kontrol yapılabilir. Yoklama ve sıvazlama, durdurma sırasında, bekçinin kontrol amaçlı yapabileceği işlemlerdendir. Bu işlem, şüphenin kuvvetlendiği durumlarda yerine getirilecek bir tedbirdir. Yoklama, görevli bekçi tarafından el ile şüphelenilen kişinin üstünün, mahremiyetine ve elbisesinin detaylarına vakıf olunmayacak ve elbisesi çıkarttırılmayacak şekilde farklı noktalarına dokunulmak suretiyle kontrol edilmesini ve suç unsuru eşyaların bulunup bulunmadığının belirlenmesini ifade etmektedir. Sıvazlama ise yoklama işleminin, elin kişinin üstünden kaldırılmaksızın sürekli bir şekilde gezdirilmesi suretiyle yerine getirilmesidir." ifadeleri çıkarıldı.

İçişleri Komisyonu Başkanı Güvenç, teklifin 9. maddesinin kabul edilmesinin ardından komisyonun, çalışmalarına bugün saat 14.30'da toplanarak devam edeceğini söyledi ve toplantıyı kapattı.